ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਵਿਭਾਗ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖ਼ੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਹਰ ਪਾਸੇ ਸੰਕਟ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਆਯੁਸ਼ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਦਬਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਆਯੁਸ਼ ਦੀ ਹਾਲਤ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ 1987 ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ 1839 ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ "ਹੈਜ਼ੇ ਦੇ ਡਾਕਟਰ" ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਹੋਮਿਓਪੈਥ ਜੌਨ ਮਾਰਟਿਨ ਹੋਨਿਗਬਰਗਰ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਈ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਵੀ ਸੀ। ਹੋਨਿਗਬਰਗਰ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੇ ਦੇਸੀ ਡਾਕਟਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਸੋਜ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਅਧਰੰਗ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਕੋਈ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦਵਾਈ ਨਹੀਂ ਲਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਹੋਮਿਓਪੈਥਿਕ ਦਵਾਈ ਲੈਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜੇਕਰ ਉਹ ਦਵਾਈ ਉਸਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਹੋਨਿਬਰਗਰ ਨੇ ਲੋੜੀਂਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਹੋਨਿਬਰਗਰ ਨੂੰ ਕੀਮਤੀ ਤੋਹਫ਼ੇ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ।
1867 ਵਿੱਚ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਸਲਜ਼ਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਡਾ. ਪੀ. ਸੀ. ਮਜੂਮਦਾਰ ਅਤੇ ਡਾ. ਬੀ. ਐਲ. ਭਾਦੁੜੀ ਨੂੰ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਕੇ ਡਾ. ਰਾਏ, ਡਾ. ਬੀ. ਐਨ. ਬੈਨਰਜੀ ਅਤੇ ਡਾ. ਯੂਨਾਨ ਨੇ "ਕਲਕੱਤਾ ਹੋਮਿਓਪੈਥਿਕ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ" ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਸਾਲ 1878 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਹੋਮਿਓਪੈਥਿਕ ਕਾਲਜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। 19 ਦਸੰਬਰ 1973 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਬਾਰੇ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ "ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਸੈਂਟਰਲ ਕੌਂਸਲ ਐਕਟ 1973" ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਅਮੀਰ ਵਿਰਾਸਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਸੁੰਗੜਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਐਲੋਪੈਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । 3 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ 89 ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਹਨ; ਜੋ ਕਿ IPHS (ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਸਟੈਂਡਰਡ) ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਲੰਘਣਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ 89 ਵਿੱਚੋਂ 44 ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਮੈਡੀਕਲ ਅਫ਼ਸਰ (ਐਚਐਮਓ) ਦੀ ਅਸਾਮੀ ਖ਼ਾਲੀ ਹੈ। ਸਾਲ 1994 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ 42 ਐਚ.ਐਮ.ਓਜ਼ ਦੀ ਅਗਲੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। 22 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵਕਫ਼ਾ ਪਿਛਲੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ। 2002 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਫਾਰਮਾਸਿਸਟ ਦੀ ਕੋਈ ਪੋਸਟਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸਮੇਂ 63 ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਫਾਰਮਾਸਿਸਟਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਫ਼ਾਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਜਾ ਚਾਰ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀਆਂ 89 ਵਿੱਚੋਂ 64 ਅਸਾਮੀਆਂ ਖਾਲੀ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਮੈਡੀਕਲ ਅਫਸਰ, ਆਯੁਸ਼ਮਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੌਮੀ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਐਨਆਰਐਚਐਮ ਇੰਪਲਾਈਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਬਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਡਾ. ਰਾਣਾ ਕੇਅਰ ਐਂਡ ਕਿਉਰ ਆਯੁਸ਼ ਰਿਸਰਚ ਸੈਂਟਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਡਾ. ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਸਮੁੱਚੀ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ 22 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਕਰਨ ਲਈ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ 6 ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਅਫ਼ਸਰ (ਡੀਐਚਓ) ਤਾਇਨਾਤ ਹਨ ਅਤੇ ਡੀਐਚਓਜ਼ ਦੀਆਂ 16 ਅਸਾਮੀਆਂ ਖਾਲੀ ਹਨ। ਇਹੀ ਹਾਲ ਕਲੈਰੀਕਲ ਕਾਡਰ ਦੀਆਂ ਅਸਾਮੀਆਂ ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਡੀਐਚਓ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਅਹੁਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਫੀਲਡ ਸਟਾਫ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕੋ ਇਕ ਕੜੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, ਸਾਲ 2009 ਅਤੇ 2010 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੀਐਚਸੀ/ਸੀਐਚਸੀ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਲਥ ਮਿਸ਼ਨ (ਐਨਐਚਐਮ) ਅਧੀਨ ਐਚਐਮਓ ਅਤੇ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਫਾਰਮਾਸਿਸਟ ਦੀ ਕੋਈ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੁੱਲ 99 ਵਿੱਚੋਂ ਐਚਐਮਓਜ਼ ਦੀਆਂ 12 ਅਤੇ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਫਾਰਮਾਸਿਸਟ ਦੀਆਂ 21 ਅਸਾਮੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖਾਲੀ ਹਨ। 2016 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਰੈਗੂਲਰ ਅਤੇ NHM ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਲਈ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ 2022 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਸਪਲਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਲਈ ਰਾਜ ਦੀ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੁੱਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਅਪਾਹਜ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸੁਪਨਾ ਹੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। NHM ਅਧੀਨ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਫਾਰਮਾਸਿਸਟਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਵੱਲੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੇਵਲ PHC/CHCs ਦੇ ਹਰ ਦੂਜੇ ਕੰਮ ਲਈ ਮੈਨਪਾਵਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੱਕ, ਇਹਨਾਂ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਮੈਡੀਕਲ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੋਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ/ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।"
ਡਾ. ਇੰਦਰਜੀਤ ਰਾਣਾ ਨੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਾਜ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਅਸਾਮੀ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਵਿੱਚ ਜੁਆਇੰਟ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ ਹੋਰ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੁਤੰਤਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਯੂਸ਼ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੁਤੰਤਰ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਜਾਂ ਸਕੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਆਯੂਸ਼ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੂਜੇ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਚਾਰਜ ਦੇ ਕੇ ਭਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਡਾ: ਰਾਣਾ ਨੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਐਨ.ਐਚ.ਐਮ. ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਸਾਲ 2009 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਮੋਗਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ ਪੰਜ 10 ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਾਲੀ ਇਨਡੋਰ ਸਹੂਲਤ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ 6 ਸਪੈਸ਼ਲਿਟੀ ਕਲੀਨਿਕ ਅਤੇ ਸਾਲ 2013 ਵਿੱਚ 9 ਆਯੂਸ਼ ਵਿੰਗ ਬਣਾਏ ਜਾਣੇ ਸਨ ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕਿੱਥੇ ਹਨ ਇਸ ਦਾ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। NHM ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਯੂਸ਼ ਮਿਸ਼ਨ (ਜੋ ਕਿ ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ) ਤੋਂ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੰਡ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2022-23 ਲਈ ਸਿਰਫ NAM ਦਾ ਬਜਟ 800 ਕਰੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਆਯੂਸ਼ ਲਈ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘਾਟ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖ਼ੀ ਕਾਰਨ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਿਆਰ ਵੀ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਡਿੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਕਾਲਜ ਸਨ ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ 'ਤੇ ਡਾ. ਰਾਣਾ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ, “ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਕਾਲਜ ਜਾਂ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਫਾਰਮੇਸੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਯੂਸ਼ ਡਾਕਟਰਾਂ ਲਈ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਹਨ; ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਿਹਤਰ ਹੈ। ਆਯੂਸ਼ ਅਤੇ ਐਲੋਪੈਥਿਕ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਅਸਮਾਨਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਵਸੀਲਿਆਂ ਲਈ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ; ਹਰ ਪਾਸੇ ਗੜਬੜ ਅਤੇ ਸੰਕਟ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੁੱਚਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਇਹਨਾਂ ਆਯੂਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਕੋਈ ਰੋਡਮੈਪ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਾਂ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਨ।"
ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸੁਪਨਾ "ਤੰਦਰੁਸਤ ਪੰਜਾਬ" ਜਾਂ "ਰੰਗਲਾ ਪੰਜਾਬ" ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਸਿਰਫ ਇਹਨਾਂ ਆਯੂਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿਹਤ, ਤੰਦਰੁਸਤੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਿਰਾਸਤ, ਆਰਥਿਕਤਾ, ਹੈਲਥ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਆਯੂਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਸਟ ਹੋਰ ਲੰਬੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰਜ਼ ਤੇ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਵੀ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ । ਹੁਣ ਗੇਂਦ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਖੁਦ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਡਾਕਟਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹਨ। ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਜੀ ਭਲੀਭਾਂਤ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ “ਤੰਦਰੁਸਤ ਪੰਜਾਬ” ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਹਰ ਸਾਲ ਸਿਹਤ ਬਜਟ ਜਾਂ ਨਵੀਨਤਮ ਮੈਡੀਕਲ ਉਪਕਰਨਾਂ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਸਗੋਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਬਚਾਅ 'ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਣ । ਸਿਹਤ ਜਗਤ ਵਿਚ ਇਹ ਯੋਗਤਾ ਸਿਰਫ ਆਯੂਸ਼ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਕੋਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਿਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਆਯੂਸ਼ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।